De kerk van Niehove

Het dorp Niehove ligt midden in Humsterland. Dit gebied, eertijds Hummerke, maakt tezamen met Langewold en Vredewold deel uit van het van het landschap Westerkwartier. Humsterland is het meest noordelijke onderdeel van het Westerkwartier en bestaat uit kleigronden, doorsneden met waterlopen die teruggaan tot oude riviertjes en wadstromen. Op de oeverwallen langs de waterlopen zijn sinds de zesde eeuw voor Christusnederzettingen ontstaan, die naderhand uitgroeiden tot wierdedorpen. Van de oorspronkelijke onregelmatige blokverkaveling zijn nog belangrijke delen bewaard gebleven. Niehove is een prachtig rond wierdedorp, de kerk met het kerkhof midden op de wierde in het centrum van het dorp. Vanaf de ossengang lopende wegen straalsgewijs naar de ringweg rond het kerkhof. De oude naam voor het dorp Niehove was Suxwort. Oorspronkelijk liep tot 1830 een gracht rond het kerkhof zoals nu nog in Spijk. In het midden van de zeventiende eeuw werd een ringmuur rond het kerkhof opgetrokken. In latere tijd werd de gracht gedempt en de muur afgebroken.

De laat-romaanse kerk stamt uit de eerste helft van de dertiende eeuw. Het gebouw is waarschijnlijk oorspronkelijk kleiner geweest. Precies tegenover elkaar in de noord- en de zuidmuur bevindt zich onregelmatig metselwerk, hetgeen kan duiden op de oostelijke afsluiting van de middeleeuwse kerk. Het tegenwoordig driezijdig gesloten koor is joliger. In de noordmuur bevindt zich nog een drietal oorspronkelijke smalle vensters, terwijl in de zuidmuur grote gotische ramen zijn ingebroken. Zowel de noord- als de zuidzijde had een rondbogige ingang die naderhand is dichtgemetseld. Het huidige portaal aan de noordzijde stamt uit 1619. Aan de oostkant van de zuidgevel is een dichtgemetselde priesteringang te zien. Sporen van kleine lage rondbogige vensters zijn aan in het oostelijk gedeelte van beide lange gevels te vinden. In het koor zijn gotische vensters geplaatst, thans met een houten roedenverdeling. Op de hoeken van het driezijdig gesloten koor bevinden zich \ steunberen. De ingang in het muurvlak aan de zuid- /oostzijde van het koor is naderhand ingebroken. Op de westzijde van het gebouw staat een spitse dakruiter. In de dakruiter hangt een zeer oude klok met een langgerekte vorm en een ronde klankbodem, aangeschaft in 1676. De klok stamt waarschijnlijk uit de veertiende-, wellicht zelfs uit de dertiende eeuw en behoort met de gelijkvormige klokken te Uitwierde en Warfhuizen tot de oudste klokken in de provincie Groningen.

Het kerkgebouw heeft een gedrukt houten tongewelf op een kooflijst. Het "Berlijns blauw"-geschilderd tongewelf rust op sleutelstukken. Het doophek dateert uit de zeventiende eeuw. Het is aan de onderzijde gesloten en aan de bovenzijde open gewerkt met zuiltjes. De zuiltjes op de hoeken en naast de toegangsdeurtjes zijn versierd met zeventiende-eeuwse motieven. De zwart geverfde preekstoel met gouden biezen is moeilijk te dateren. De zeszijdige kuip heeft boogpanelen die doen denken aan de zeventiende eeuw. De vrijwel onversierde boven- en onderkant van de kuip en de korte lampet stammen eerder uit het eind van de achttiende eeuw of het begin van de negentiende eeuw. Wellicht is het meubelstuk samengesteld uit verschillende onderdelen.

Voor 1908 bezat de kerk geen orgel. Het huidige instrument werd na het midden van de zestiende eeuw gebouwd voor de kerk van Uithuizermeeden. In de zeventiende eeuw hebben Anthoni Waelckens en Arp Schnitger het instrument verbouwd. Joachim Wenthin uit Emden heeft het orgel ingrijpend veranderd. Hij vervaardigde in 1816 ook de huidige kast. Na enige omzwervingen installeerde Marten Eertman het orgel op een galerij aan de oostkant van deze kerk. Opvallend zijn enkele fraai bewerkte frontpijpen. De vleugelstukken zijn versierd met houtsnijwerk in de vorm van hoorn des overvloeds.

Aan de westzijde van de kerkzaal bevindt zich een hekwerk met een psalmtekst. Het is niet uitgesloten dat dit oorspronkelijk het koorhek was. Een eenvoudige wijzerplaat met het jaartal 1861 hangt boven het hek. Tegenover de kansel staat een tweetal banken voor de kerkenraad. Daarnaast, de koorzijde, staan twee grote herenbanken. De linker bank heeft een hoog rugschot met een luifel. Een in hout uitgesneden spiegelmonogram met de letters JF staat boven op de overhuiving.Op het rugschot van de rechterbank bevindt zich een gesneden wapen met drie gezichtswassenaars. Deze bank is in het begin van de negentiende eeuw vervaardigd voor Jan Jacob Schuiringa. Verder staan aan weerszijden van het middenpad eenvoudige geverfde banken. In het archief van kerk van Niehove zijn drie verfcontracten gevonden uit verschillende perioden. Bij de laatste van de restauratie in 1994 werd er voor gekozen de kerk, met uitzondering van de preekstoel en beide herenbanken, weer in de kleuren te verven die in het oudste verfcontract van 1800 zijn vermeld. Vooral op het koor maar ook in het middenpad ligt een aantal mooie zerken, de oudste stamt uit 1557.

hh-april1997